بررسی شال ایرانی و کشمیری

پته کرمان دارای طرح ها و نقشهای متنوع و زیبایی است .

این طرح های متنوع باعث شده که این صنایع دستی ارزشمند جذاب تر شود.از دوره باستان تا به حال نقش های مشترک زیادی در آثار هنری ایران و کشمیر به چشم می خورد .

مثل نقشهای پته، درخت نخل،درخت زندگی، و انواع گل ،که علل اصلی انتقال این نقش های تزئینی زیبا به هند ،روابط مناسب بازرگانی،فرهنگی و سیاسی و مهاجرت زرتشتیان هنرمند و صنعتگران ایران به هند در دوره صفویه بوده است .

هنرمندان هندی برخی از طرح ها و نقشهای پته ایران و شیوه دوخت پته را از ایرانیان اقتباس نموده و در منسوجات خود به کار می برند .

در دوره صفوی نقش بوته جقه و دیگر نقش ها به هند عرضه شد و در شال کشمیر به کار رفت و بعد این شال کشمیر با این نقش ها به ایران آمد .

در ایران این نقش ها به بوته کشمیری معروف شد.نقش های به کار رفته در شال عبارتند از نقش مایه های تزئینی،نقوش هندسی و نقش های گیاهی مجموعه ای از گل و گیاه و درخت و بوته است .

که بعضی اوقات یکسان می باشند و بعضی اوقات متفاوت و جدا از هم ولی با نظم و تقارن و پیوسته ،می باشند..نقش مایه های تزئینی کاربردش در خطوط مستقیم و زیگزاگ می باشد .

اول طرح زیگزاگ نماد امواج آب است .

که در پته و پارچه و بناهای ایران دیده می شود.طرح مدالیون یک ترنج بیضی،دایره ای و لوزی است .

هنرمندان ایرانی توجه زیادی به طبیعت دارند و در به کاربردن نقش های گل و بوته گیاهان و درختان در شال پته اهمیت می دادند .

نقش های گیاهی با مهارت و زیبایی خاصی روی شال به کار رفته است .

نقش های گل و گیاه روی شال یا به صورت همسان و گاهی اوقات به صورت قرینه است .

نقش های گیاهی شامل گل هایی نظیر سرخ،نسترن،نیلوفر به صورت تک گل یا چد گل،ساقه های گردان، انواع بوته جقه و اسلیمی ها است .

علاوه بر شال های ایرانی این نقش ها در شال های کشمیری نیز کاربرد فراوانی دارد .

نقش بوته جقه است که یکی از نقشهای اصلی گیاهی می باشند.و آثار بوته جقه به قبل از اسلام نیز برمی گردد .

در درون بوته جقه را به وسیله ی نگاره هایی چون بوته جقه ی کوچک،گل واسلیمی تزئین می کردند .

شکل اولیه بوته جقه به صورت سیمرغ و بال هما دیده می شد .

این نقش اولین بار در دوره سلاطین مسلمان کشمیر ،خصوصا”سلطان زین العابدین،در شال بافی کشمیر به کار رفت .

و به مرور رونق زیادی گرفت.این سلطان طرح های زیبای ایران را به کشمیر برد و صنعت شال بافی کشمیر زمانی رونق گرفت که بافندگان ایرانی به کشمیر مهاجرت کردند .

هنرمندان ایرانی علاوه بر نقشها و طرح های زیبا و تازه ای به شال کشمیر هدیه کردند شال بافان هندی را با شیوه هایی آشنا کردند که در بافته های هندی سابقه نداشت .

برای جداسازی نقشها و فضاها در سطح پارچه از از اشکال هندسی استفاده می کنند .

برای بافت شال اشکال دایره ،ترنج،نقاط و انواع خطوط واشکال متنوعی که درون هر کدام نقشی دیده می شود، بسیار زیاد است .

شالی که دوخته می شود ترکیبی از نقشهای تزئینی ونقشهای هندسی و نقش های گیاهی به کار رفته است .

سطح زمینه شال با اشکال انواع گیاهان و نقشهایی مانند خطوط افقی،خطوط عمودی،خانه هایی به شکال لوزی،مربع،مستطیل افقی و عمودی طرح دایره ای وترنج به کار می رود .

مقایسه نقشهای شال های ایرانی و کشمیری

برای مقایسه نقشهای شالهای ایران و کشمیری ، با استفاده از آنالیز نقشها و قرار گرفتن آرایه هایی که در شالها وجود دارد . نقاط افتراق آنها مشخص می شود .

به عنوان مثال طرح شاخ گوزنی را انتخاب می شود .

طرح شاخ گوزن نگاره ای است که به صورت پیچ و خم هایی شبیه به شاخ گوزن در شال مشخص می شود .

در نمونه کشمیری شاخ گوزن به صورت آشفته و درهم و بر هم در طرح خودنمایی می کند .

انتهای بعضی از شاخ گوزنی ها متصل به نقش بوته می شود.نقش بوته جقه در نمونه ی شال کشمیری بدون نظم و ترتیب و به صورت مورب می باشد .

اما طرح شاخ گوزن در نمونه ی شال ایرانی به صرت مجزا و کاملا تفکیک شده است .

و در کل اثر می چرخد و به صورت مستقل می باشد.و در این شال رنگ یک شاخ گوزن با شاخ دیگر آن فرق می کند تا تفکیک آن بیشتر شود .

لذا در بافت شال ایرانی بوته جقه جهت همه ی آنها به یک طرف است و بوته جقه با نظم خاص و انحنای بیشتر و لطیف تر به کار رفته است .

بوته جقه درهر دو نمونه شال ایرانی و کشمیری شیوه ای یکسانی دارند .

در هر دو نمونه شال درون بوته جقه گیاهان گلداری وجود دارد که ریشه ی این گیاهان در داخل گلدان قرار دارد.و خود بوته جقه توسط یک قه ی بزرگتر احاطه شده است .

و خطوط اسلیمی فضای بین این دو بوته جقه را پر کرده است .

در فرهنگ ایران گل نماد زیبایی و لطافت است و هر زمان بخواهند چیری را به زیبایی و لطافت تعبیر کنند .

به گل تشبیه می کنند. بوته جقه در نمونه شال ایرانی بسیار لطیف و منظم و دقیق است .

اما در نمونه شال کشمیری بوته جقه نا منظم است .

طرح محرمات یا راه راه یکی از مهمترین نقش های شال است که این طرح در نمونه شال های ایرانی برگ هایی که در بین راه راه ها طراحی شده اند،لطیف تر و دارای انحنای بیشتر هستند .

اما طرح محرمات یا راه راه در نمونه شال کشمیری اشکال هندسی تر را به خود گرفته اند و برگ ها با انحنای کمتر و به صورت خط مستقیم طراحی شده اند.

خلاصه

[hwgold-dash bcolor=”#fd7″ align=”right” ]در تمام دوران زندگی بشر و در تمدن ها و فرهنگ های مختلف بافت پارچه و شال از همواره مورد توجه بوده است. شال های ایران و کشمیر یکی از ارزشمند ترین منسوجات در قرن ۱۲ تا ۱۸ م بود که مورد استفاده قرار می گرفت.طرح به کار رفته در شال ایران هم از لطافت زیادی برخوردار است و هم دارای ترکیب منظم ،استوار و منسجم می باشد.اما در شال کشمیری این لطافت و نظم و انسجام وجود ندارد.برتری نقشهای شال ایران نسبت به شال کشمیر این است که خاستگاه اصلی این هنر در ایران بود . و این هنر از ایران به کشمیر منتقل شده است.هنرمندان ایرانی در نقش های خود به گونه ای عناصر گوناگون گیاهان را در کنار هم و مرتبط با هم قرار داده است .که مجموعه ای کامل و زیبا به وجود آورده است.و این طرح ها در یک جهت یا جهات مختلف دیده می شود.و نقشهای این شال ها بر مبنای اشکال هندسی،دایره ای و منحنی تشکیل شده است. [/hwgold-dash]